Viết câu phủ định

Dạy

MỘT YÊU CẦU

-Hiểu đặc điểm hình thức của câu phủ định: Câu phủ định có các từ phủ định như: không, không, chưa, chưa, vô giới (là), không phải (là), đâu là (là), đâu là. (Có)…

– Nắm vững chức năng của câu phủ định: chức năng thông báo, xác nhận không có sự vật, sự việc, tính chất, mối quan hệ nào đó (câu phủ định miêu tả); bác bỏ một ý kiến, một tuyên bố (bác bỏ phủ định).

-Biết cách sử dụng câu phủ định phù hợp với hoàn cảnh giao tiếp.

B.GỬI TRẢ LỜI CÂU HỎI, BÀI HỌC

I. Đặc điểm hình thức và chức năng

1. Xét các câu sau và trả lời câu hỏi.

a) Nam đến Huế.

b) Nam không đi Huế.

c) Nam chưa đến Huế.

d) Nam không đi Huế.

Câu hỏi:

-Đặc điểm hình thức của câu (b), (c), (d) có gì khác so với câu (a)?

-Những câu này khác với (a) chức năng như thế nào?

Gợi ý

– Câu (b), (c), (d) khác câu (a) ở chỗ có các từ phủ định chưa, chưa, chưa.

– Chức năng của câu (a) dùng để khẳng định “Nam đi Huế”, câu (b), (c), (d) dùng để phủ định điều này.

2.Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.

Cô giáo chạm vào vòi nước và nói:

– Tưởng là con voi, hóa ra giống con đỉa.

Thầy sờ cặp ngà và nói:

-Không, nó lưỡng lự như đòn gánh.

Thầy sờ tai nó nói:

– Nó đâu rồi! Nó mập mạp như cái quạt thóc.

(Thầy bói xem voi)

Câu hỏi:

Trong đoạn văn trên, câu nào có từ phủ định?

– Các thầy bói voi dùng từ tiêu cực để làm gì? (Bác bỏ một ý kiến, phát biểu của người đối thoại hay để thông báo rằng không có sự vật, sự việc, tính chất, mối quan hệ nào?)

Gợi ý

Câu có từ phủ định:

-Không, nó lưỡng lự như đòn gánh.

– Nó đâu rồi!

Hai câu phủ định nhưng không có bộ phận biểu thị nội dung cần phủ định. Nội dung phủ định của câu “Không, nó chùn như đòn” là “sun sun như đỉa” (trong câu thầy sờ vào thân cây), nội dung phủ định của câu “Không có! là “chậm trễ!” tái nhợt như đòn gánh” (trong câu nói ngà đụng ngà).

Cả hai câu đều phủ định ý kiến ​​và phán đoán của người khác. Đây là những tuyên bố phủ định.

THỰC HIỆN THỰC HÀNH

Bùi tập 1. Trong các câu sau, câu nào là câu phủ định bác bỏ? Tại sao?

a) Tất cả các viên chức nhà nước vào buổi sáng ngày khai trường được phân chia để dự lễ khai giảng ở tất cả các trường lớn nhỏ. Bằng hành động đó, họ muốn cam kết rằng không có ưu tiên nào lớn hơn việc giáo dục thế hệ trẻ cho tương lai.

(Theo Lí Lan, cổng trường mở ra)

b) Tôi an ủi anh:

– Tưởng như vậy thôi chứ nó chả hiểu gì cả! Vả lại ai nuôi chó mà không bán, giết thịt! Nếu ta giết nó là đầu thai cho nó, đầu thai để cho nỏ làm kiếp khác.

(Nam Cao, Lão Hạc)

a) Không, chúng tôi không đói nữa. Hai quả dứa ăn ngần ấy khoai thì no bụng mà vẫn đói.

(Ngô Tất Tố, Tắt chùa)

Gợi ý

Các câu phủ định là:

– Anh nghĩ vậy chứ có nghĩa lý gì đâu!

– Không, chúng tôi không đói nữa.

Những câu này bác bỏ một ý kiến ​​​​trước đó. Cái câu “Mày nghĩ thế chứ nó có hiểu gì đâu!” là câu ông giáo dùng để “phản bác” lại lời lão Hạc trước đây “Nó cũng khôn như nó! Nó cứ làm như nó trách mình vậy…”. “Không, chúng tôi không đói nữa.” là câu nói của Tít muốn “phản pháo” lại điều mà nó cho rằng mẹ nó đang nghĩ: lũ trẻ đói.

(Chú ý: Câu “Hai đứa ăn hết đống khoai ấy, no rồi lại đói” có câu bác bỏ nhưng không phải là câu phủ định vì không có từ phủ định.)

Bài tập 2. Đọc các đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.

a) Câu chuyện có lẽ chỉ là một câu chuyện hoang đường, nhưng không phải là không có ý nghĩa.

(Hoài Thanh, Ý Nghĩa Văn Chương)

b) Tháng Tám hồng ngọc, hồng hạc vàng, Tết Trung thu chưa ai không ăn, như ăn cả mùa thu vào lòng.

(Băng Sơn, Dứa)

c) Tuổi thơ ở Hà Nội ai mà chưa một lần nghển cổ ngước nhìn tán lá cao chót vót, thèm được ngắm những chùm sâu xanh hay thích chia nhau nhấm nháp những quả sấu ngâm bán trước cổng trường.

(Tạ Việt Anh, Cá Sấu Hà Nội)

Câu hỏi:

-Các câu trên có hàm ý phủ định không? Tại sao?

– Đặt câu không có từ phủ định có nghĩa tương tự như các câu trên. So sánh các câu vừa tạo với các câu trên và cho biết nghĩa của chúng có giống hoàn toàn không.

Gợi ý

Các câu trên đều là câu phủ định vì có các từ phủ định: không, không nhưng nghĩa của các câu trên là khẳng định. Vì các câu đều có đặc điểm là một từ phủ định kết hợp với một từ phủ định (câu a “không ai không”, câu b “không ai không” hoặc kết hợp với một từ nghi vấn (câu c “không ai không”).

Các câu không có từ phủ định có cùng nghĩa:

a) Câu chuyện có thể chỉ là hoang đường, nhưng nó có lý.

b) Tháng Tám, hồng ngọc, hồng hạc, ai đã xuýt xoa trong Tết Trung thu, ăn như ăn cả mùa thu trong lòng, trong bụng.

c) Đã trải qua tuổi thơ ở Hà Nội, ai cũng đã một lần nghe bà ngước nhìn tán lá cao vút mà thèm thuồng những chùm sấu xanh non hay thích thú chia nhau nhâm nhi ly sấu ngâm bán trước cổng trường.

Bùi tập 3. Xét câu sau và trả lời câu hỏi.

Choat không dậy được nữa, nằm vật ra.

(Tô Hoài, Những cuộc phiêu lưu của Dế Mèn)

Nếu Tô Hoài thay từ phủ định bằng chưa thì người viết phải viết lại câu này như thế nào? Nghĩa của câu có thay đổi không? Câu nào phù hợp với câu chuyện hơn, và tại sao?

Gợi ý

Nếu Tô Hoài thay từ phủ định không bằng không thì người viết phải viết lại câu này như sau: Choat chưa dậy được, nằm dưới đất (bỏ từ này). Nghĩa của câu này hoàn toàn khác với câu gốc. Nếu bạn “không dậy được” thì có thể một lúc nào đó bạn sẽ vực dậy được. Nhưng “Choot không dậy được nữa” nghĩa là Choo mãi không dậy được.

Trong truyện, cuối cùng Dế Mèn chết. Như vậy mới có câu “Chốc chồm dậy không nổi nữa, nằm chỏng chơ”. Phù hợp hơn với nội dung của câu chuyện.

Bài tập 4. Những câu sau có phải là câu phủ định không? Những câu này dùng để làm gì? Đặt câu có nghĩa tương đương.

a) Đẹp gì mà đẹp!

b) Làm thế nào điều đó xảy ra!

c) Bài thơ này hay nhỉ?

d) Bạn có nghĩ rằng tôi hạnh phúc hơn? (Nam Cao, Lão Hạc)

Gợi ý

Các câu trên không hẳn là câu phủ định, vì không có từ phủ định. Nhưng những câu này thể hiện ý nghĩa tiêu cực. Những câu này được sử dụng để phủ nhận ý kiến ​​​​hoặc tuyên bố trước đó.

Các câu tương tự có thể được thực hiện:

a) Không đẹp!

b) Không có chuyện đó!

c) Bài thơ này không hay.

d) Tôi không sung sướng hơn bạn.

Đó là những câu phủ định.

Bài tập 5. Đọc đoạn trích sau (không dùng các từ in đậm) và cho biết: Có thể thay quên bằng 0, không bằng 0 được không? Tại sao?

Tôi thưởng cho đến khi bữa ăn quên ăn, nửa đêm vỗ gối; ruột đau như cắt, nước mắt chảy dài; chỉ tức giận Chưa da thịt, nuốt gan uống máu quân thù. Cho dù trăm xác này phơi khô trong cỏ, nghìn xác này bọc trong da ngựa, ta cũng bằng lòng.

(Trần Quốc Tuấn, Hịch tướng sĩ)

Gợi ý

– Không thể thay quên bằng 0 vì quên có nghĩa là “không nghĩ đến, không để ý đến”. Trần Quốc Tuấn lo việc nước, căm thù giặc, tìm cách trả thù mà không màng đến ăn uống; if not là một từ phủ định, có lẽ tác giả còn nhớ “ăn” chứ không phải ăn. Như vậy, nếu không, nghĩa của câu sẽ thay đổi.

-Không thể thay thế bằng chữ ghép vì không có nghĩa là sẽ có lúc “xẻ thịt, nuốt gan uống máu quân thù”, ngược lại sẽ không bao giờ làm được điều này. Nếu không, ý nghĩa của câu cũng sẽ thay đổi.

Bài tập 6. Viết một đoạn đối thoại ngắn, có sử dụng câu phủ định miêu tả và câu phủ định bác bỏ.

Gợi ý

Lưu ý: Câu phủ định dùng để thông báo và khẳng định rằng không có sự vật, sự việc, tính chất hoặc mối quan hệ nào đó là câu phủ định mô tả.

Ví dụ: Không ai trong lớp hiểu bạn nói gì.