Phân tích hai câu cuối bài thơ Ngắm trăng

Dạy

Người ngắm trăng soi qua cửa sổ,

Trăng nhòm nhà thơ ngắm cửa.

Ít người thưởng trăng ở vị trí kỳ lạ này. Đọc kỹ nguyên văn chữ Hán để thấy rõ hơn vị trí của con người, vầng trăng và song sắt nhà tù:

Hướng phía trước khán Minh Nguyệt,

Nguyệt tham gia động viên khán giả.

Nhân – Nguyệt, rồi Nguyệt – Thi nhân ở hai đầu câu thơ, thanh sắt ở giữa. Trong mối quan hệ mật thiết giữa con người và vầng trăng, song sắt tỏ ra hung bạo nhưng bất lực. Chú ý: ở đầu câu Bác dùng chỉ nhân dân, người tù, để chỉ chủ thể nhưng ở cuối câu thơ dưới đây, chủ ngữ lại là nhà thơ. Trước ngắm trăng, Bác là người tù, cuối buổi ngắm trăng, người tù trở thành nhà thơ. Bác ngắm trăng xong cuộc vượt ngục, xác ở trong ngục mà hồn ở ngoài!

Nhìn trăng mà phát hiện ra vẻ đẹp của cõi người. Người xưa nhìn trăng thấy trăng đẹp, trăng trong nhưng lại buồn cho cõi trần gian đầy bụi trần. Lí Bạch nghĩ:

Ngẩng đầu nhìn trăng sáng,

Cúi đầu nhớ quê hương

Tản Đà nói với chị Hằng:

Tôi chán thế giới này rồi!

Hồ Chí Minh ngắm trăng rất giống người xưa ở chỗ say mê vẻ đẹp thiên nhiên, nhưng cũng khác người xưa ở chỗ khám phá vẻ đẹp của cõi người. Với Bác, người nhìn trăng thì trăng cũng nhìn người, vẻ đẹp của con người cũng đủ làm trăng say. Đây không chỉ là vẻ đẹp của lối viết mà còn là vẻ đẹp của một góc nhìn nhân văn.

Rõ ràng, đã có một cuộc trốn thoát kỳ diệu. Hành động nhìn trăng là hành động vượt ngục. Thơ là một hình thức vượt ngục độc đáo, dù là hư ảo.