Dạy

Đi cầu hiền là việc làm quen thuộc của các bậc đế vương khi mới lên ngôi và khi sắp xếp lại chính sự. Không có gì đáng ngạc nhiên khi văn học trung đại vẫn còn để lại nhiều “tấm” của các nhà hiền triết, được viết bởi các tác giả khác nhau, theo lệnh của các vị vua khác nhau. Tuy số lượng nhiều nhưng không phải tất cả các hiền triết của các tông phái đều được hậu thế thưởng thức như một tác phẩm văn học có giá trị, được các sử gia quan tâm tìm hiểu kỹ để có thể nhận ra thực chất của một triều đại và tầm quan trọng của nó. dáng vẻ của một vị vua. Điều này có liên quan đến tài văn chương của tác giả và hoàn cảnh lịch sử mà Chiếu hiền ra đời (với loại tác phẩm như Chiếu hiền thì việc tìm hiểu các yếu tố ngoài văn bản là rất quan trọng). quan trọng).

Chiếu sớ do Ngô Thì Nhậm tâu vua Quang Trung là một “tấm” nổi tiếng. Nổi tiếng vì nó gắn liền với tên tuổi của một người có công nghiệp lỗi lạc nhất trong lịch sử nước nhà, nhưng chưa được một số tầng lớp xã hội (đặc biệt là tầng lớp sĩ phu Bắc Hà) hoàn toàn thừa nhận. ngưỡng mộ, bởi ông không xuất thân quý tộc, khởi nghiệp từ vùng đất mới và một vài lý do khác. Nó nổi tiếng vì nó ra đời vào cuối thời loạn lạc triền miên (kéo dài gần hai trăm năm), nhân tâm cực kỳ chia rẽ, từ kẻ sĩ cho đến kẻ bình dân, ít người tin và dám tin. . một cái gì đó chắc chắn. Đặc biệt, nó nổi tiếng vì được viết bởi một trí thức hàng đầu của đất nước lúc bấy giờ là Ngô Thì Nhậm – người đã vượt qua mọi sự phản đối, hăng hái đứng ra phục vụ tân triều,…

Khi đảm trách việc soạn bài văn tế vua mới, Ngô Thì Nhậm có thuận lợi lớn: quan hệ giữa ông và Quang Trung rất tốt. Quang Trung hiểu ông, kính trọng ông và ông không chỉ ngưỡng mộ mà còn vô cùng cảm kích người anh hùng này. Nhưng anh ấy không phải là tất cả thuận lợi. Tiếng nào ông cũng là bề tôi cũ của Chúa Trịnh, nay nói về đức sáng của Nguyễn Huệ, thật không dễ gì thuyết phục được những kẻ ngoan cố. Ngoài ra, ông hiểu những khó khăn riêng của vị vua “áo đào” này (đã nói ở trên). Ông không có được sự an nhàn hoàn toàn như Nguyễn Trãi năm xưa cũng cầu hiền (thay mặt Lê Lợi dẹp yên nhà Ngô). Ban Chiêu cầu hiền nhân, Lôi Dận hoàn toàn có lý do để không quá nhún nhường. Nguyễn Trãi hiểu điều đó nên đã thể hiện lời nói của Lê Lợi như một mệnh lệnh nghiêm khắc: “Vậy thì hạ lệnh cho các văn, võ, công khanh, đại sĩ, từ tam phẩm trở lên, mỗi người cử một người, hoặc ở triều đình, hoặc ở quê…”.Nguyễn Trãi cũng biết rõ quyền lực của một vị hoàng đế vừa làm xong nghiệp lớn, thưởng phạt rất dứt khoát, nên đã viết: “Có thể cử trung thần, thăng hai bậc, nếu cử được người tài thì thăng hai bậc. hơn người đứng đầu, ai cũng được thưởng”’… Những điều vừa trình bày cho thấy, chiếu tuy là một loại văn bản hành chính của nhà nước, có quy định riêng, nhưng không phải vì thế mà thành văn được. chỉ là sự bắt chước công thức.Tính cách, diện mạo, tầm nhìn của các vị vua đều khác nhau.Hoàn cảnh đất nước mỗi thời kỳ có những nét đặc thù riêng.Vì vậy, mức độ nhạy cảm về chính trị, khả năng ăn nói, tài văn chương v.v. .của người nhận chiếu luôn có đất thể hiện.Đọc bài văn tế của Ngô Thì Nhậm thay Quang Trung viết, người đọc hôm nay có thể hiểu nhiều điều về hai nhân vật kiệt xuất của đất nước này – cả về mặt cá nhân lẫn mối quan hệ với nhà vua – tôi thông cảm. , tràn đầy nhiệt huyết giữa họ.

Chiếc chiếu mà chúng ta đang nói đến có ba phần lớn, được liên kết với nhau theo một logic chặt chẽ.

Phần đầu tiên của văn bản tập trung vào các nhà hiền triết và chức năng của họ. Các nhà hiền triết được tác giả ví “như sao sáng trên trời” và chức năng của họ được xác định là “làm sứ giả cho Thiên tử”. Mối liên hệ giữa hai vấn đề này là gì? Tại sao không so sánh một người hiền lành với một đối tượng khác? Tất cả những điều này đã được tác giả nhận thức được. Người hiền như sao sáng – chỉ riêng sự so sánh này đã thấy ý nghĩa của sự tôn vinh và kính trọng. Nhưng trong lập luận của mình, tác giả đề cập đến nhiều ngôi sao để dẫn chúng ta đến một ngôi sao chính: Sao Bắc Đẩu (tức Bắc Đẩu). Bắc Thần trước hết là một vì sao – một vì sao có vị trí đặc biệt trên bầu trời, không ai không biết. Quan trọng hơn, Bắc Thần còn là hình ảnh tượng trưng của hoàng đế, theo cách mà Khổng Tử đã hình dung. Hóa ra mấu chốt của mối quan hệ nằm ở đây. Tất cả các vì sao trên bầu trời đều thờ sao Bắc Thần nằm ở vị trí trục quay của trái đất (theo kiến ​​thức thiên văn của con người ngày nay) nên các sao – hiền – tài từ các miền không thờ sao Bắc – Thần – Thiên. – chết, còn đi đâu nữa! Nó thực sự là một điều cần thiết. Nhân đạo và nhân pháp phải tương thích với nhau, phải theo đạo trời, luật trời, không thể khác được. Từ một sự so sánh tưởng như ngẫu nhiên và đầy cảm xúc, tác giả dẫn người đọc đến một kết luận nghiêm túc và rất hùng hồn. Như vậy, ngay từ những câu đầu tiên, vẻ đẹp lập luận của luận đề đã được thể hiện. Tác dụng của lập luận đó là thuyết phục mọi người cả về mặt logic và mặt tinh thần. Tất nhiên, cũng có thể nói thêm: việc tác giả áp dụng một ý trong sách Luận ngữ là rất có ý nghĩa. Đưa lời Khổng Tử vào từ đầu, tác giả đã tạo nên tính chính danh cho Chiêu Cầu hiền nhân. Đối với các nhà Nho xưa, lời khuyên của Khổng Tử là chân lý, không ai dám trái. Còn sai tân vương phi là một tên võ kế thất học, không biết lễ nghĩa!

Sau khi đã đặt “đá tảng” cho toàn bộ hệ thống lập luận của bài văn, cũng ở phần đầu, tác giả viết: “Ẩn sáng giấu sắc thì có tài mà không sống ở đời. . Nếu dùng, trời sinh người tốt không phải là ý trời.” Tưởng là đòi hỏi, nhưng giọng đầy yêu thương, đầy khích lệ. Vẫn một thái độ thành tâm yêu mến hiền nhân, xem hiền nhân như thiên bảo. Thánh nhân nếu không biết, không cho người biết thì thật uổng phí. Và cũng có tội với Tạo Hóa đã sinh ra tôi và nuôi nấng tôi! Huống chi thánh nhân không được trọng dụng thì không còn là thánh nhân nữa. Tài năng không phải là một cái tên đơn thuần. Giá trị của nó phải được xác định trong quan hệ và thông qua hành động.

Trọng tâm của phần hai Triệu đối hiền là làm rõ ước nguyện của Quang Trung là có được hiền nhân để phò tá trị nước. Trước tiên, tác giả nói về sự lẩn tránh cuộc đời của kẻ sĩ giữa thời loạn lạc: “Xưa thời đại suy vong, Trung Châu nhiều biến cố, kẻ sĩ phải ẩn mình trong chốn thâm cung, trốn tránh việc đời, quan lại trong triều phải sợ hãi lên tiếng. Cũng có người gõ cửa, cũng có người xuống biển xuống sông, chết đuối trên cạn lúc nào không biết, hình như lúc nào cũng muốn lẩn trốn. . mạng sống”. Đây là một đoạn văn có nhiều ý nghĩa khác nhau. Bề ngoài đó là sự cảm thông. Nhưng sâu thẳm đó là sự trách móc, dù không gay gắt. Phải là người từng trải qua cảnh cay đắng buộc phải ngậm miệng như trượng, bịt miệng đại họa mới có thể viết được những câu như vậy. Tính khái quát ở đây đạt đến mức rất cao. Những cách trốn tránh cuộc đời rất đa dạng, những mảng màu bi kịch khác nhau của nhà thơ đều được chỉ ra (cái này phải đọc qua nguyên tác hoặc bản dịch sát nghĩa mới cảm nhận hết). Cũng cần lưu ý rằng cách đặt vấn đề trong đoạn văn khá tế nhị, vì nó đụng chạm đến một vấn đề nhạy cảm: khi Nguyễn Huệ đem quân ra Bắc diệt Trịnh, sĩ phu Bắc Hà phần lớn tỏ thái độ bất hợp tác. thái độ. Chuyện trước không thể nhắc lại, nhưng nhắc đến với giọng điệu gì mới là điều quan trọng. Quang Trung, như trong đoạn văn, là một người hào phóng. Anh ấy chỉ nói về những sự kiện xảy ra cách đây không lâu với những từ sự kiện, thời gian khá chung chung (theo bản dịch). Nó cũng được coi là một sự tẩy xóa, mặc dù không nhất thiết phải là một sự tẩy xóa. Kinh điển xưa được dùng nhiều (bền da bò, hàng ngựa, ra sông,…) có tác dụng làm giảm bớt tính chất “khó chịu” của các sự việc đã xảy ra, làm cho người đọc hiền triết tại thời gian đó có thể giảm bớt tội lỗi với nhà vua mới. Phải nói rằng ở đây, với tư cách là người được lệnh soạn thảo, Ngô Thì Nhậm đã thực hiện một cuộc “hoà giải” tài tình, trên cơ sở thấu hiểu lòng vua. Và từ đó, tác giả mở đầu dòng chảy cho những tâm sự đầy tâm huyết ấy: “Bây giờ tôi ghé lại nghe ngóng, ngày đêm mong ngóng, mà chẳng thấy người tài học hay mình ít đức. không đáng được ủng hộ?Hai câu hỏi hỏi dồn dập vừa thể hiện sự chân thành, vừa khiêm tốn, vừa là sự đòi hỏi, thậm chí có chút thách thức của nhà vua, đây là những câu hỏi không thể né tránh!

Đoạn tiếp theo của phần hai đi sâu vào hoàn cảnh lịch sử trước mắt và tính cấp bách của việc cầu hiền. Từ mềm mỏng, tế nhị chuyển sang thẳng thắn, bộc trực. Nổi lên ở đây là nỗi lo thực sự của tân vương đối với vận nước khi nhìn thấy một mớ công việc bề bộn cần xử lý, sắp xếp: “Kỷ cương trong triều còn nhiều bất cập, việc ngoài biên ải, thiên hạ còn phải lo. Người còn mệt chưa lấy lại sức, mà đức của con chưa thấm khắp nơi, lòng lo ngập lòng, mỗi ngày sinh vạn sự…”. Ở đâu, với ai, việc chiếu cố hiền nhân đôi khi chỉ là thủ đoạn để thu phục lòng người, nhưng ở đây hoàn toàn không phải vậy. Ta cảm nhận được nhịp tim đập thình thịch, hơi thở nồng nàn của một con người cụ thể đang hành động, kiên quyết hành động vì một hoài bão lớn lao đang rất cần một thế lực giúp đỡ, nâng đỡ, thể hiện qua âm điệu của tiết tấu. Tục ngữ có câu: “Cây cột không thể chống nổi nhà lớn, mưu người không thể dựng nghiệp trị yên. […] trên một dải đất văn hóa rộng lớn như vậy, không có một người tài giỏi nào ở đó để hỗ trợ chính phủ sơ khai của chúng ta sao?” “hồ” nhân tài?Chắc hẳn khi viết những câu này, tác giả Chiêu Cầu Thiên đang ở trạng thái thăng hoa.Ngô Thì Nhậm nói hộ ý vua hay nói lòng mình?Thật khó phân biệt.Có thể nói rằng có một khát vọng chung giữa hai con người, giữa hai con người đó với cả dân tộc.

Phần thứ ba và cũng là phần cuối của “tờ” ghi rõ chủ trương cầu viện của Quang Trung Nguyễn Huệ. Nội dung của chính sách đó có mấy điểm nổi bật: cho phép người tài thuộc mọi tầng lớp được trình bày kế hoạch của mình; cho phép quan văn võ tiến cử người có tài, giỏi; để người tài tự tiến cử; sẵn sàng đề bạt người xứng đáng, không phân biệt cấp bậc; “tuỳ tài” của người được tiến cử; không trừng trị người bạc lời v.v… Thường trực là một chính sách cởi mở, có nhiều “điều khoản” chi tiết và giàu tính “khả thi” (theo cách nói của người dân bây giờ). Hiển nhiên, trước khi đi cầu hiền, mọi việc đều được đại vương tính toán kỹ càng. Anh đã chứng tỏ được tầm nhìn xa trông rộng cũng như khả năng tổ chức, sắp xếp công việc của mình. Ông cũng biết cách giải tỏa những băn khoăn có thể xảy ra (kể cả những băn khoăn tế nhị về danh dự) cho mọi đối tượng, khiến họ yên tâm khi tham gia quốc sự… Qua những lời vừa nói, ta thấy giọng nói nhẹ nhàng, có điểm trầm lắng rất dễ nghe, giàu sức thuyết phục.

Ra đời với tư cách là một văn bản hành chính của nhà nước, Chiếu cầu hiền vẫn mang đậm dấu ấn cá nhân của Ngô Thì Nhậm – người soạn thảo nó. Dấu ấn ấy không chỉ thể hiện ở tư duy sáng suốt, lập luận chặt chẽ, súc tích mà còn ở những cảm xúc nồng nàn chắt lọc từ niềm tin vào chính sách đúng đắn của tân vương, tân vương triều và niềm tin vào tân vương. biết ơn “tấm lòng” đã không xem mình là đầy tớ, là công cụ mà là người bạn tri kỷ. Có thể nói, Chiêu Cầu hiền nhân đã hội tụ đủ các điều kiện để trở thành một áng văn chính luận mẫu mực cho muôn đời.